نگاهی به مد و لباس اقوام مختلف ایران؛ سرزمین رنگ ها

سرکار خانم حدیث پازوکی مدیر عامل بنیاد مد و لباس و سبک زندگی

به مناسبت 12 دهمین جشنواره مد و لباس  فجر مجموعه فرهنگی و هنری سعد آباد

اشاره:

اگر امروز به بازار سری بزنید و ویترین مغازه ها را ببینید، خیلی از مسائل رفع می شود؛ اگرچه در سالهای اخیر اقدامات قابل توجهی توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با محوریت کارگر ساماندهی مد و لباس انجام شده است.

این در حالی است که لباس محلی از پوشش‌های کهن و اصیل ایرانی است که در گذشته مردان و زنان از آن‌ استفاده می‌کردند، اما به مرور زمان و با گسترش شهرنشینی و مدرن شدن زندگی جوامع از پوشش محلی جز یک نام و نشان چیزی باقی نمانده و فقط در برخی نقاط کشور از لباس‌های ایرانی اصیل و زیبا استفاده می‌شود‌.

بازگشت به تاریخ

ایران مهد هنر و تمدن است و سبک مد و لباس در این کشور از سالهای دور با ظرافت و طراحی های خارق العاده ای اجرا می شده است ، از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب هر کدام سبک و سیاقی برای لباس های زنانه و مردانه داشته و دارند.

لباس هایی که این روزها یا به کل خط تولید شان متوقف شده و در حال انقراض هستند یا کنج کمدها و جا لباسی ها خاک می خورند. از بین تمام این لباس ها، پوشش زنان ایرانی بارزتر است؛ چرا که این لباس ها نمادی از فرهنگ و عقیده هستتند.

لباس‌ های محلی ایران که در بین اقوام ایرانی رایج است، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در آن‌ها شور زندگی، اصالت، رنگ و هنر ایرانی را خواهید دید. در حال حاضر برخی از اقوام اصیل در ایران همچنان از لباس‌های محلی استفاده می‌کنند و می‌توانید تجلی فرهنگ، هنرو اعتقادات یک قوم را در طراحی و دوخت لباس محلی آن پیدا کنید. طراحی لباس‌های محلی بسیار متنوع است، مثلا لباس دختران جوان و لباس نوعروسان و زنان پا به سن گذاشته هر کدام دارای طرح متفاوت است و لباس آقایان هم در نوع خود دارای تنوع هستند و به طورکلی لباس‌های محلی ایرانی دارای نام‌های خاص، فلسفه و کاربردهای مختلف هستند.

 

زیباترین لباس محلی ایران عنوانی نیست که تنها به یک شهر یا قوم تعلق گیرد، بلکه پوشش سنتی تمام مردمان این کشور، لایق آن است. لباس های زیبای محلی، دریچه ای برای لمس فرهنگ و تمدن زیبای هر قوم است.

 

انواع لباس اقوام ایرانی را در فیلم ها و تصویرهای مختلف می بینیم و از زیبایی آن ها لذت می بریم. با این حال تنها تعداد بسیار کمی با آن ها آشنایی کامل دارند و می توانند لباس هر قوم را از دیگری تمایز دهند.

در ادامه به تفکیک پوشش اقوام شمال تا جنوب کشور را توضیح داده ایم.

 

 

 

 

 

 

نگاه جهانی

لباس در سراسر جهان، نماینده بخشی از فرهنگ، تاریخ و هویت هر کشور شناخته می‌شود. وجود اقوام مختلف گیلک، آذری، کرد، لر، بلوچ، قشقایی، عرب، بختیاری، ترکمن و غیره در گوشه و کنار ایران و فرهنگ‌های متفاوت هریک از آن‌ها، تنوع دلپذیری از پوشش‌های رنگارنگ را در کشور پدید آورده است. به عبارت بهتر، در هر برش، ‌دوخت و تزیینات خاص لباس‌های سنتی ایرانی، نمادی از فرهنگ هرقوم یا قبیله را می‌توان یافت.

 

لباس‌هایی که با توجه به نوع آب‌ و‌ هوا در مناطق مختلف از جنس‌ ها و رنگ‌های گوناگون تهیه می‌شوند و خود به‌ تنهایی می‌توانند.

معرف گوشه‌ ای از هویت هر فرد، سن و سال، تجرد یا تأهل، موقعیت اجتماعی و مواردی از این دست باشند.

 

هرچند استفاده از این لباس‌ها در برخی از استان‌ ها رو به فراموشی است، همچنان بخشی از اقوام ایرانی به پوشیدن لباس‌های خاص خود اصرار دارند و عده‌ای دیگر، در جشن‌ها و آیین‌های مختلف به سراغ آن می‌روند. در این نوشتار با بخشی از لباس‌های زیبای محلی آشنا خواهید شد که در جای‌ جای ایران و توسط اقوام مختلف این سرزمین استفاده می‌شوند.

 

نوع آب و هوایی ایران در کنار آداب و رسوم و فرهنگ‌ های قومی قبیله‌ای، پوشش‌ های مختلفی را در اقصا نقاط کشور پدید آورده است. پوشش‌هایی که با طراحی خاص و رنگ‌های متفاوت، هریک به‌تنهایی می‌توانند معرف بخشی از تنوع فرهنگی ایران‌ زمین باشند.

 

برخلاف جوامع شهری که سبکی واحد را در پوشش خود رعایت می‌کنند، مردمان نواحی مختلف ایران، الگوی متفاوتی در لباس پوشیدن دارند. الگویی که از فلسفه‌ای خاص سخن می‌گوید و در پس همه طرح‌ ها و رنگ‌ های آن، بخش وسیعی از سنت و فرهنگ و هویت ایرانی را می‌توان جست‌و‌جو کرد.

 

فلسفه لباس‌ های محلی ایران نیز در نقاط مختلف و بنا بر جغرافیای محیط، سن و سال، تجرد یا تاهل، جایگاه و موقعیت اجتماعی، تیره وقبیله و موارد مشابه تعریف می‌شود. مردمان شمال ایران با الهام از طبیعت سبز و شاداب خود، لباس‌های رنگین و شادی بر تن می‌کنند. مردمان ناحیه جنوب کشور، گرمای هوای شرجی را با پوشیدن لباس‌های نازک و خنک به تعادل می‌رسانند. فلسفه لباس مردم ناحیه کویر نیز هم‌خوانی عجیبی با جغرافیای زندگی آنان دارد و از این جهت،‌ اغلب به سراغ رنگ سپید می‌روند تا تحمل گرمای خشک ناحیه بیابانی راحت‌تر باشد.

 

اهالی نواحی کوهستانی و عشایر، از شلوار بسیار گشاد استفاده می‌کنند تا تردد راحت ‌تری داشته باشند و در نواحی سردسیر، کلاه و روسری پشمی بر سر می‌گذارند تا از سرمای هوا در امان بمانند. به‌طور کل، فلسفه هریک از لباس‌های محلی زنان و مردان اقوام ایرانی در سازگاری با طبیعت و نوع زندگی آن‌ها و نیز ارزش‌های فرهنگی هر قوم تعریف می‌شود.

 

 

 

 

مهم‌ترین ویژگی مشترک لباس اقوام ایرانی

مهم‌ترین ویژگی مشترک لباس اقوام ایرانی به‌ خصوص لباس بانوان ایرانی در گذشته، تنوع رنگی بسیار بود. پیشینیان این سرزمین تاکید بسیاری به استفاده از رنگ‌ها در لباس‌های خود داشتند و معتقد بودند که رنگ لباس باید نشاط روحی ایجاد کند. از این جهت، لباس سنتی زنانه در میان اقوام مختلف این سرزمین، جشنواره‌ای از رنگ‌های مختلف را به نمایش می‌گذارد.

 

معمولا لباس‌ها را با انواع دوخت‌های تزیینی، سنگ و مهره و سکه و سوزن‌ دوزی‌های ابریشمی زینت می‌دادند تا چشم‌نواز جلوه کند. علاوه بر زیبایی، کاربردی بودن این لباس‌ها نیز همواره مد نظر قرار می‌گرفت و حتی زنان عشایر با وجود لباس‌های بلند و گشاد وچند لایه، به‌ سادگی می‌توانستند کارهای روزمره خود را انجام دهند.

 

برخی از این لباس‌ها در گذر زمان و به‌دلایل مختلف تغییر کرده‌‌اند یا کم‌رنگ شده‌اند؛ برای مثال، گاه استفاده از پارچه‌هایی چون ابریشمی از تزییناتی چون طلا و نقره در لباس‌های سنتی امروزی مقرون به‌صرفه نیست. برخی از هنرهای دوخت و دوز گذشتگان، منسوخ یا به دست فراموشی سپرده شده است یا با سلایق جدیدتر سازگاری ندارد.

 

حال با مد و لباس اقوام مختلف ایران را مرور کنیم.

پوشش محلی کردی

پوشش محلی کردی از قدیمی‌ترین و زیباترین لباس‌های محلی ایرانی است و قدمت آن به دوره هخامنشی بازمی‌گردد. لباس کردی بین اقوام مختلف کرد از کردستان تا ایلام و کرمانشاه با کمی تفاوت اما با همان ساختار و اصالت طراحی می‌شود.

 

لباس های زنانه

در طراحی لباس زنان کرد از دو بخش تن‌ پوش و سر پوش و از جنس پارچه ‌های کرپ یا نخی با رنگ‌های شاد استفاده می‌شود و زنان کرد همراه با زیورآلات زیبا آن‌ها را به تن می‌کنند. سرپوش زنان کرد از کلاو (کلاه)، شده (روسری ضخیم ابریشمی)، سروین (سربند) و لچک(روسری سه گوش و نازک) تشکیل شده که کلاه‌ها در دو مدل کلاو زر که دارای تزئینات زیادی است و اکثرا برای عروس‌ ها و جوان‌ها استفاده می‌شود و کلاوفس که فقط قسمت فوقانی سر را می‌پوشاند و دارای تزئینات کمتری نسبت به کلاو زر است. همچنین زنان کرد برای پوشاندن لباس‌ های خود از روسری‌ های با قواره بزرگ که به آن‌ها ره‌ شتی می‌گویند و هه ‌وری یا کلاتی که روسری چهارگوش ابریشمی است که در زمان‌های قدیم برای لباس عروس‌ استفاده می‌کردند.

 

تن پوش زنان کرد متشکل از کراس (پیراهن بلند یقه گرد با سر آستین‌های بلند)، سوخمه (نیم تنه بدون آستین مخملی)، سلته (نیم تنه آستین‌دار مخملی) که برای استفاده در زمستان است و روی سوخمه و کراس پوشیده می‌شود، کوا (قبا مخملی و بلند جلو باز با چاک بلند در دو طرف)، شووال (شلوار کردی نخی گشاد) است.

 

 

 

 

لباس های مردانه

پوشش مردان کردی هم برای تردد راحت در بین کوه‌ها و مسیرهای سخت معمولا گشاد هستند‌ و شامل کراس، پاتول (شلوار گشاد با پارچه‌ های تنگ)، کوا (بالا تنه)، شال کمر، سورانی و کلاش (کفش مخصوص دست دوز) است.

 

لباس محلی آذری

در لباس های آذری از رنگ‌ های شاد و سنگین استفاده شده و این لباس نماد شجاعت و دلاوری است. جنس پارچه‌ های لباس محلی آذری متنوع و بسته به توان مالی افراد متفاوت است اما معمولا از ابریشم و ترمه استفاده می‌شود.

 

لباس آذری از سه قسمت تن‌پوش، سرپوش و پا پوش تشکیل شده است.

 

سرپوش زنان شامل کلاه، عرقچین، شال، روسری، چارقد و آلا چارشاب (چادر رنگی) است و تن پوش آن‌ها از کوینک (پیراهن بلند)،جبکن (لباس مخملی که روی کوینک می‌پوشند)، دن (پیرهن)، شلته (دامن کوتاه)، جلیقه، خود (کت معمولی) و یل (کت با پارچه مخمل وترمه) است.

لباس مردان آذری هم از عرقچین، کوینک، کلاه، آرخالق (کت بلند) و چاروق تشکیل می‌شود.

 

پوشش محلی بلوچی

پوشش محلی بلوچی گران قیمت‌ترین لباس های ایرانی در بین اقوام است، زیرا لباس‌های محلی که در حال حاضر هم می‌توانید درشهرهای مختلف سیستان و بلوچستان به وفور پیدا کنید از جنس الیاف ابریشمی زیبا با رنگ‌های شاد و دارای سوزن‌ دوزی‌ است.

 

لباس مردان بلوچ

پوشش مردان بلوچ برعکس لباس زنان که دارای رنگ‌های شاد و زیبا است، بیشتر اوقات به رنگ سفید است که با شلوار گشاد پوشیده می‌شود. پوشش مردان بلوچ هم متشکل از پاک (عمامه‌ای که به دور سر می‌بندند)، کلاه سوپی(عرقچین)، پاجانگ ( شلوار گشاد وچین‌دار)، سرین بند (کمربند پارچه‌ای) و کوش( کفش چرم) است.

 

لباس زنان بلوچ

پوشش زنان بلوچ متشکل از پاجانگ ( شلوار گشاد و چین‌دار)، تکو (چارقد)، سربند و سریگ (روسری بزرگ از چارقد)، دولاق (چادرمخصوص زنان بلوچ)، تمبو (دامن گشاد) و پیراهن بلند چاکدار است

 

لباس محلی لری

پوشش محلی لری که متعلق به مناطق لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری است مانند سایر لباس‌های محلی ازرنگ‌های شاد و الهام گرفته از طبیعت است. لباس لری دختران جوان از تزئینات و طرح‌های پر نقش و نگار و رنگی‌تر است.

 

 

 

لباس لری زنانه

پوشش لری زنانه از کراس (پیراهن گلدار و بلند)، جلیقه مخملی، کلنجه (نیم تنه مخملی)، یال (کت مخملی) و شاوال (شلوار دو قسمتی وگشاد) تشکیل شده و برای سربند از تره که روسری یا چارقدی است که در روزهای عادی سر می‌کنند و گلونی که از جنس ابریشم و بانقش و نگار بته جقه‌ای است استفاده می‌کنند.

 

پوشش لری مردانه

لباس محلی مردان لر از کلاه نمدی، پیراهن ساده، شلوار گشاد با دمپای تنگ، ستره که به قبای بلند و جلو باز گفته می‌شود، شال برایدور کمر، چوقا (بالا پوشی از جنس پشم گوسفند) و گیوه تشکیل می‌شود.

 

لباس محلی ابیانه

پوشش محلی ابیانه دارای نقوش گل گلی و رنگارنگ است که ثبت ملی شده و از زیباترین لباس‌های محلی ایرانی است و به وفور در روستای ابیانه می‌توانید تن زنان و مردان ببینید.

 

لباس زنان ابیانه

لباس زنان ابیانه از پیراهن، شلیته، یل (کت بلند از جنس ترمه)، سربند و روسری گل گلی، جوراب بلند، چادر شب که برای دختران از رنگ زرد و زنان از رنگ قرمز و گیوه تشکیل شده است.

 

پوشش مردان ابیانه

پوشش مردان ابیانه از شلوار با گلدوزی خاص که نشان دهنده مجرد یا متاهل بودن مردان است، جلیقه، قبا، گیوه، شال برای دور کمر وکلاه پشمی تشکیل شده است.

 

لباس محلی جنوبی

لباس محلی جنوبی به دلیل آب و هوای گرم دارای رنگ‌ و پوشش خاصی است که از این خطه تاثیر گرفته و زر دوزی‌های روی لباس‌ الهام گرفته از هندوستان است.

 

پوشش مردان جنوبی

پوشش مردان جنوبی براساس نوع شغل آن‌ها متفاوت است اما در بیشتر اوقات از پیراهن بلند، کلاه، لنگ، دستمال، قبا، کت، شال گردن و دگله تشکیل می‌شود.

 

لباس محلی زنان جنوبی

پوشش محلی زنان جنوبی از پیراهن‌های مختلفی مثل کندوره، اسکم، گون، نشته، کلوش، عجمی، آستین فراخ، عربی، چینی و شلالی واز جنس تترون هستند و برای لباس مجلسی از پارچه‌های زربافت استفاده می‌کنند و به‌ غیر از پیراهن و شلوار از چادر بندری، برقع و روسری حریر هم استفاده می‌کنند‌.

 

 

 

لباس محلی خراسانی

پوشش محلی خراسانی به دلیل وسعت بالای خراسان بزرگ در بین اقوام خراسانی تنوع بالایی دارد و می‌توانید لباس‌های محلی مشابه با سایر مناطق ایران را در این منطقه ببینید.